Эмне үчүн АИВти эрте аныктоо маанилүү жана өлкөдөгү анализдин түрлөрү

"Территория Teens" окуу китебинин авторлору адамдын иммундук жетишсиздигинин вирусу өнөкөт, узакка созулган ооруну пайда кыларын эскертет. Адамдын сырткы көрүнүшүнөн АИВти жуктурган же жуктурбаганын аныктоо мүмкүн эмес: оорунун белгилери узак убакыт бою байкалбашы мүмкүн, бирок вирустун алып жүрүүчүсү аны башкаларга жугузууга жөндөмдүү болот. Азырынча АИВге каршы вакцина жок. АИВ статусун текшерүүдөн өтүү менен гана аныктоо мүмкүн. Бул тууралуу Kaktus.media Республикалык кан аркылуу жугуучу вирустук гепатиттерди жана адамдын иммундук жетишсиздик вирусун көзөмөлдөө борборунун орун басары Айбек Бекболотов менен маектешти.

- АИВ эмне экенин айтып берсеңиз.

- АИВ – адамдын адамдын иммуножетишсиздигинин вирусу. Ал бир нече жол менен жугат. Эң кеңири тараганы - бул жыныстык жол. Мындан тышкары, кан аркылуу жугат: АИВ инфекциясы бар кан организмге киргенде. Бул парентералдык жол деп аталат. Үчүнчү жол – энеден балага. Башкача айтканда, АИВ менен жашаган, АРВ терапиясын албаган аял балага кош бойлуу, төрөт же эмчек эмизүү учурунда инфекцияны жугузушу мүмкүн.

Белгилей кетсек, Кыргызстанда жыныстык жол менен жугуучу инфекциялар менен Республикалык дерматовенерология борборунун адистери, ал эми АИВ инфекциясы менен кан аркылуу жугуучу вирустук инфекцияларды жана адамдын иммундук жетишсиздик вирусун көзөмөлдөө боюнча республикалык борбор алектенет. Демек, сифилис, гонорея жана башка жыныстык жол аркылуу берилүүчү инфекциялар боюнча биринчи айтып өткөн борбордун адистерине кайрылуу зарыл. Толук маалымат алуу үчүн шилтемеге өтүңүз.

АИВти өз убагында аныкталып, дарыланбаса, биздин организмде да ушундай болот. Белгилүү бир убакыт өткөндөн кийин АИВ жуккан организмдин коргоочу касиеттерин толук жоготууга алып келет. Бул баскыч КИЖС (адамдын иммундук жетишсиздиги синдрому) деп аталат - адам ар кандай вирустарга жана бактерияларга каршы таптакыр коргоно албай калганда, бардык нерсе менен ооруп калышы мүмкүн, өлүмдүн себеби ар кандай оору болушу мүмкүн, көбүнчө кургак учук. Өлүмдүн кеңири таралган себеби - иммунитеттин жетишсиздигинен пайда болгон онкологиялык оорулар дагы болот.

- Кыргызстанда АИВдин таралышы боюнча статистикалык маалыматтарга токтоло кетсеңиз.

- Кыргызстанда 30 жылдан ашык убакытта 13 500 учурлар катталды, эгер көрсөткүчтү тегеректеп койсок. Алардын ичинен республиканын жарандары арасында аныкталган учурлардын саны 12 500 адамды түзөт. Бүгүнкү күнгө чейин АИВ инфекциясынан 3400 адам каза болгон. Бирок алардын баары АИВ инфекциясынан каза болгон жок. Алар жаракат, жүрөк-кан тамыр оорулары, өзүн өзү өлтүрүү ж.б себептерден улам көз жумушту.

Башкача айтканда, бул адамдар дарылоонун натыйжасына жетишти, алар вирусту башка адамга жугуза алышпайт, аларда ден соолугунун начарлашы жана өмүрүнүн узактыгынын кыскаруусуна байланыштуу коркунуч жок.

Баңгизатын колдонуучулар же интимдик кызмат көрсөтүүчүлөр, "жаман жүрүм-туруму" бар адамдар гана АИВ инфекциясын жуктуруп алышы мүмкүн деген стереотиптер бар. Мындай көрүнүштөр мындан 15-20 жыл мурун болгон.

Бирок тенденция 2015-жылдан бери кескин өзгөрүп, жыныстык жол менен жугуунун көбөйүшүнө карай жылып баратат. Бүгүнкү күндө инъекциялык баңгизатын колдонуучулардын арасында жыл сайын 4% гана катталат, ал эми 90% АИВти жыныстык жол менен жуктуруп алгандар болуп саналат.

АИВ - инфекциясы аныкталган адамдардын 80%ы калктын негизги топторуна тиешеси жок, алар баңгизат колдонушпайт жана интимдик кызмат көрсөтүшпөйт. Бул жөнөкөй эле калк. Эч ким АИВтен корголгон эмес.

- Эмне үчүн АИВ-инфекциясын алгачкы баскычта аныктоо маанилүү?

- Инфекция тууралуу канчалык эрте билсек, адамдын ден соолугун ошончолук тез арада сактап кала алабыз. Анткени, мен жогоруда айткандай, бул иммундук системага акырындык менен, сезилбестен таасир этүүчү вирус жана ал 10-15 жылга созулушу мүмкүн.

Биз АИВ менен жашаган адамдарга дарылоону сунуштаганда, алар аныкталбаган вирустук жүктөмгө жетишип, инфекцияны башкаларга, атүгүл корголбогон катнаш аркылуу да өткөрбөйт. Негизги максат – ден соолукту сактоо жана АИВ - инфекциясын башка адамдарга жугузуудан коргоо. Муну канчалык эртерээк жасасак, эффект ошончолук жакшы болот.

- АИВге такай текшерүүдөн өтүүнүн мааниси кандай?

- АИВ-инфекцияны кандайдыр бир сырткы белгилер менен аныктоо мүмкүн эмес, айталы, КИЖСтин кээ бир өнүккөн стадиялары башталмайынча. Маселен, АИВ илдети аныкталган адамдар акыркы 5 жылдан бери башаламан жыныстык катнашка барбай, сергек жашоо образын карманышканын айтышат. Бирок кийинчээрк 7-10 жыл мурун, мисалы, бир жолу баңгизатты колдонуп же корголбогон жыныстык катнашка барганын эстешет. Бул адам ошол убакта илдетти жуктуруп алганын, акыркы 7-10 жылдын ичинде бул тууралуу билбегендигин, эч кандай белгилери байкалбаганын көрсөтүп турат.

Адам жалпы медициналык кароодон өткөндөн кийин кан анализи жакшы чыкса, эч кандай оорулар аныкталбаса, АИВ жок деген туура эмес түшүнүк бар. АИВ-инфекциясынын бар экендигин атайын АИВге тест тапшырганда гана билүү мүмкүн.

Эгерде коркунучтуу жүрүм-турум бар болсо же болгон болсо, ар кандай башаламан, корголбогон сексуалдык байланыштар болгон болсо, анда тестирлөө милдеттүү болуп саналат. А эгер АИВ аныкталса дарылануу алат, эгер жок болсо тынч жашай берет.

Адатта, АИВ тестти адамдын иммундук жетишсиздигинин вирусуна каршы күрөшүү боюнча республикалык борбордун сайтында көрсөтүлгөндөй, инфекция менен мүмкүн болгон байланыштан 3-4 жума өткөндөн кийин жасоо сунушталат. Кээ бир учурларда, АИВге кайрадан текшерүүдөн өтүү сунушталат, анткени "терезе" мезгили бар.

ДСУнун маалыматы боюнча, АИВти аныктоо үчүн эң кеңири колдонулган тесттер адамдын иммундук системасы тарабынан АИВге жооп катары өндүрүлгөн антителолорду аныктайт. Көпчүлүк адамдарда АИВге каршы антителолор аны жуктуруп алгандан кийин 28 күндүн ичинде пайда болот. Бул мезгил "серонегативдик терезе" деп аталат, анын жүрүшүндө антителолордун деңгээли дагы эле өтө төмөн, көпчүлүк экспресс-тесттер аркылуу аныктоо мүмкүн эмес болот, бирок жуктурган адам АИВди башкаларга жугузушу мүмкүн. Жакында эле АИВти жуктуруп алууда жогорку тобокелдикке дуушар болгондон кийин тесттен өткөн адамдар, тесттин жыйынтыгы терс чыккан күндө дагы кошумча тесттен өтүшү мүмкүн.

- Кыргызстанда тесттердин кандай түрлөрү бар жана алар канчалык жеткиликтүү?

- Буга чейин АИВ-инфекциясын тестирлөөдө кыйынчылыктар жана тоскоолдуктар бар болчу. Бүгүнкү күндө калктын басымдуу бөлүгү акысыз текшерүүдөн өтүп жатат. Бул кош бойлуу аялдар жана алардын жыныстык өнөктөштөрү. Клиникалык себептер боюнча дарыгердин жолдомосу бар адамдар. Кооптуу жүрүм-турум жасалса дагы, эпидемиологиялык себептер боюнча бекер тестирлөөдөн өтөт. Миграцияда жүргөндөр үчүн дагы тестирлөө бекер.

Көптөгөн тестирлөө ыкмалары киргизилген. Биринчи ыкма - АИВ жана гепатитке каршы күрөшүү боюнча клиникаларда же аймактык борборлордогу кан алуу. Башкача айтканда, адамдар ал жакка жөн эле келип, кан тапшырып, АИВ инфекциясы бар же жок экенин лабораториялык ыкма менен билсе болот. Биз ошондой эле клиникалык көрсөткүчтөр үчүн поликлиникалардын деңгээлде тез тестирлөө киргиздик. Башкача айтканда, эгерде адамда кандайдыр бир көрсөткүчтөр болсо, ал канды венадан лабораторияга тапшырбайт, бирок капиллярдык кандан дароо 15 мүнөттүн ичинде АИВ инфекциясы бар же жок экенин дароо аныктоого болот.

Бизде төрөт үйүнүн деңгээлинде да экспресс тестирлөө бар. Эгерде аял кош бойлуу кезинде АИВге текшерилбесе, төрөт алдында экспресс-тесттен өтүшү керек.

Шилекей аркылуу жасалган тест бар. Биз аны 2012-жылдан бери АИВ - инфекциясын жуктуруп алуу коркунучу жогору калктын негизги топтору үчүн, мисалы, инъекциялык баңгизаттарын колдонуучулар, интимдик кызмат көрсөткөндөр жана эркектер менен жыныстык катнашта болгон эркектер үчүн ишке ашырдык. Шилекейди текшерүү бейөкмөт уюмдардын негизинде жүргүзүлөт. Буга кирген негизги топтор медициналык кызматкерлер үчүн жеткиликсиз, ошондуктан аларды жер-жерлерде текшерүүгө жардам берүү үчүн бейөкмөт уюмдар жалданууда.

Акыркы жаңылыктардын бири - шилекей аркылуу өзүн-өзү текшерүү. Биздин өлкөдө үч жылдан бери жеткиликтүү. Тестти сайт аркылуу буйрутма кылса болот жана аны дарыканалардан бекер алуу да мүмкүн.

Атайын инструкциялар бар: сайтта жана социалдык тармактарда тестти кантип колдонуу керектиги тууралуу видео нускамалар бар, анын жыйынтыгын кантип чечмелөө керек, кайда кайрылуу керек ж.б.у.с.

- Анонимдүү тестирлөө деген эмне?

- Анонимдүү тестирлөө да тестирлөө ыкмаларынын бири. Бул анын жагымдуулугу үчүн жасалган. Башкача айтканда, адамдар эч кандай жеке маалыматтарын ачыкка чыгарбастан тесттен өтө алышат.

Бул үчүн АИВ жана вирустук гепатит менен күрөшүү борборлорго кайрылып, мыйзам тарабынан кепилденген анонимдүү текшерүүдөн өтүүнү каалап жатканын билдирсе болот. Эч кандай документтерди көрсөтүүнүн кереги жок.

- Тест тапшырган адамга код берилеби?

- Ооба, кийин адам тесттин жыйынтыгын алышы үчүн код берилет. Бул үчүн эч кандай жеке маалыматтар талап кылынбайт.

- Өспүрүм анонимдүү текшерүүдөн өтсө болобу?

- Өспүрүм анонимдүү текшерүүдөн өтө албайт. Бул чоңдор үчүн гана. Биздин өлкөдө кыргызстандыктар 14 жаштан баштап мыйзам боюнча өз алдынча АИВге тест тапшыра алышат.

- Балага анда АИВ бар экенин кантип айтса болот?

- Биз дайыма балдар менен иштөөгө чоң көңүл буруп келебиз.

Тажрыйбабыз боюнча 9-10 жаштан баштап балдарга оорусу тууралуу айтып, акырындык менен АИВ жөнүндө сөз кылууну сунуштайбыз, анткени бул убакыт ичинде балдар күн сайын дары ичип келишкен болот.

Мындай маселелерди чечүү үчүн психологдорду сунуштайбыз. Бизде тажрыйбалуу психологдор бар, аларга жардам сурап кайрылса болот.

Адамдын иммундук жетишсиздик вирусун көзөмөлдөө республикалык борборунун байланыш телефондору: +996 312 30 07 53.

- Эгерде бала анда АИВ инфекциясы бар экенин айтсачы?

- Өзүмдүн тажрыйбама токтолсом, 18-20 жаштагы АИВге чалдыккан балдар бул тууралуу ата-энесине айтса, алар башында ар дайым шок абалында болушат. Алар келип, бул кандай болушу мүмкүн экенин сураштыра башташат. Анан биз бала чоңоюп жатканын, жыныстык жашоосу бар экенин айтабыз... Оору жөнүндө сөз кылабыз. АИВ - өкүм эмес экенин баса белгилеп кетүү абдан маанилүү. Бул өлүмгө алып келбейт, болгону жалпы өнөкөт оору.

Бул эң маанилүү аспект. Анткени ата-эне статусун билгенде баары бүттү, адам өлөт, бул оорудан кутулуу жок деп ойлошот.

- Жаш жигит же кыз АИВге тапшырган тестинин оң жыйынтыгын алса, ага колдоо көрсөтүү үчүн дагы кандай кеңеш бере аласыз?

- Мен ата-энелерге кайрылгым келет. Бул жерде мындан ары эч нерсени оңдоо мүмкүн эмес, анткени баланы урушуу, кыйкыруу же сындоо вирусту жок кылбайт. Жөн гана аны кабыл алып, аны колдошуңуз керек, азыр кантип жардам берүү керек деген суроолорду чечүү зарыл.

Жалпысынан алганда, жөн гана түшүнүү керек, бул өлүмгө алып келген коркунучтуу оору эмес, мурдагы замандай эч кандай дарысы жок эмес. Заманбап медицина адамдын жашоосун тынч жана эффективдүү өткөрүп, бардык пландарын ишке ашыра алышы үчүн бардык шарттарды түзүп бере алат.

- Тесттин жыйынтыгы терс же оң чыкса, андан аркы аракеттер кандай болот?

- Тесттин оң жыйынтыгын ар дайым медициналык адис билдирет. Демек, кайсы бир жерде адам өз алдынча жыйынтыгын так билген болушу мүмкүн эмес. Ал өзүн-өзү тестирлөө жүргүзгөн болсо дагы, ал жерде бул так жыйынтык эмес экени жана кайра текшерилиши керек деп айтылат. Ошондуктан, бардык ченемдик документтерде жыйынтыгынынын кандай болгонуна карабастан, тесттен кийинки милдеттүү консультацияларды алууну баса белгилейбиз. Жыйынтык терс болсо, дарыгер сизге терс жыйынтык чыкканын, сергек жашоо образын жүргүзүп, АИВ-инфекцияга алып келиши мүмкүн болгон коркунучтуу жүрүм-турумдан алыс болушуңуз керектигин айтат.

Жыйынтык оң болсо, дарыгерлер оору жөнүндө маалымат берет. Алар бейтаптын эмоционалдык абалын карап, колдоо көрсөтүп, дарылоо бар экенин айтышат. Болгону адам жөн гана медициналык адиске кайрылып, квалификациялуу кызматтарды жана так кеңештерди алуусу керек.

- Дарылануу кандай жүрөт?

- АИВ-инфекциясын дарылоо баштапкы саламаттык сактоо уюмунун (поликлиника) деңгээлинде жүргүзүлөт. Ар бир медициналык уюмдун деңгээлинде АИВ-инфекциясы менен иштеген жооптуу дарыгерлер бар. Адам жашаган жери боюнча поликлиникага келип, кимге кайрылуу керектигин билип, каттоого турат. Ал жактан дарыланып, анализдерден өтүп, бардык кызматтарды ала алат. Бул жерде эч кандай кыйынчылык жок.

Эгерде баары жакшы болсо, АИВге чалдыккан адам эки жыл үзгүлтүксүз байкоодон өткөндөн кийин дароо алты айга дары ала алат.

- Өспүрүм дарыгерге ата-энеси менен келиши керекпи?

- Ооба, өспүрүмдү дарылоо үчүн расмий өкүлдүн, камкорчусунун же ата-энесинин макулдугу керек.

- Үзгүлтүксүз медициналык кароонун жана дарылоо пландарын сактоонун ролу кандай?

- АИВ-инфекциясын дарылоо эффективдүү, адамдар узак өмүр сүрө алышат, болгону белгилүү бир жагдайлар сакталышы керек. Бул дарыгерлердин сунуштарын үзгүлтүксүз, өз убагында аткарууну талап кылат. Бул дары-дармекти так белгиленген дозада жана так белгиленген убакта, күн сайын кабыл алуу болуп саналат. Эгерде адам дозаны өткөрүп жиберсе же дарыларды өз убагында ичпесе, бул вирустун дарыларга туруктуу болуп калышы сыяктуу кайгылуу кесепеттерге алып келиши мүмкүн. Тактап айтканда, келечекте дарыларды үзгүлтүксүз ичкен күндө дагы, натыйжа бербей калышы мүмкүн.

Биз бейтаптар дарылоонун үзгүлтүксүз, бузбай кармануусун камсыз кылуу үчүн иштейбиз. АИВ- инфекциясын дарылоодо негизги эффект 90% бейтаптын өзүнөн, ал эми 10% гана дары жазып, туура кеңеш берген дарыгерден көз каранды.

Дарылоонун натыйжалуулугун баалоо үчүн вирустук жүктөм боюнча атайын тесттерди өткөрөбүз. Натыйжалардын негизинде бейтаптын дарыларды ичкенин же ичпегенин, дарылардын таасири барбы же жокпу, аны так көрө алабыз. Бизде атайын "Ден соолук плюс" тиркемеси бар, анда дарыны кабыл алуу үчүн эскертме берип турууну орнотсо болот. Кошумчалай кетсек, ал жерден АИВ-инфекциясы тууралуу көптөгөн маалыматтарды алса болот. АИВ менен жашаган кээ бир адамдар тең педагог болуп иштешет, ошондой эле өздөрүнүн жеке тажрыйбасынын негизинде кеңеш, жардам жана колдоо көрсөтөт. Дарылоо боюнча көп иштер аткарылып жатат.

- Стигмага жана дискриминацияга кантип туруштук берүү керек?

- Стигма жана дискриминация абдан татаал маселе. Дээрлик 20 жылдан бери калкка ар кандай туура эмес булактардан АИВ-инфекциясы айыккыс өлүмгө алып келүүчү оору экени, инфекция "адепсиз жүрүм-турумдун" натыйжасы, ал баңгизат колдонуучулардын оорусу экени тууралуу маалымат таркатылып келет. Бул АИВ менен жашаган адамдарга карата стигма жана дискриминацияга алып келди. Бейтаптардын 90%дан ашыгы АИВ менен жашап жатканын айтуудан коркушат.

Биз негизги топтор эмес, карапайым адамдар стигманы жана дискриминацияны азайтышы үчүн өздөрүнүн статусу жөнүндө айтышын каалайбыз. Калк АИВ инъекциялык баңгизатын колдонуучуларда гана пайда болушу мүмкүн эместигин, андан эч ким корголбогонун түшүнүшү керек.

АИВ менен жашаган адамдары көп Африка өлкөлөрүндө стигма же дискриминация дээрлик жок. Биздин өлкөдө В жана С вирустук гепатиттерине карата ошондой көрүнүш. Жүз миңдеген адамдар оорушат, ошого карабастан гепатит менен ооругандарга карата стигма жана дискриминация өтө төмөн. Бул адамдардын АИВ-инфекциясына туш келбегенин көрсөтүп турат. Ошол эле учурда биздин өлкөдө ар бир адам вирустук гепатит менен ооруган адамды билет. АИВ-инфекциясы боюнча дагы ушундай абалга жол бербешибиз керек, болгону АИВ-инфекциясын жуктуруп алган адамдарга урмат-сый менен мамиле жасашыбыз зарыл, анткени алардын башка адамдардан эч кандай айырмасы жок.

- Коопсуз жыныстык катнаштын эрежелерин, ошондой эле байланышка чейинки профилактиканы эскерте кетсек.

- АИВ-инфекциясы аба аркылуу жукпайт. Бул адамдын аң-сезимдүү жүрүм-турумунун инфекциясы. Мисалы, АИВтен коргонуу үчүн жөн гана презерватив колдонуңуз. Бул эң маанилүү коргонуу. Алар 100% АИВ-инфекциясынан жана башка жыныстык жол менен жугуучу инфекциялардан, ошондой эле каалабаган кош бойлуулуктан сактайт.

Мындан тышкары, бизде байланышка чейинки профилактика бар: адам кандайдыр бир жыныстык катнашка барардын алдында же коркунучтуу жүрүм-турумдун алдында дары-дармектерди ичет.

Эгерде адам корголбогон жыныстык катнашка барышы мүмкүн экенин түшүнсө, же ийне аркылуу баңгизатын колдонууга ниети болсо, анда бул учурда биз ага байланышка чейинки профилактиканы сунуштайбыз. Адам дары алат, аны күнүнө бир таблеткадан ичет. Ал адамдын иммундук жетишсиздик вирусун жуктуруп алуудан ушул жол аркылуу коргоно алат.

Бизде ошондой эле байланыштан кийинки профилактика бар. Кандайдыр бир кооптуу байланыш болгон учурда, 72 сааттын ичинде дарыларды алып, АИВ-инфекциясын алдын алуу мүмкүн. Бул профилактика республика боюнча жеткиликтүү. Иш күндөрү медициналык мекемелерге - адамдын иммундук жетишсиздик вирусуна каршы күрөшүү борборлоруна же поликлиникага барган оң. Дем алыш күндөрү болсо, тез жардам көрсөтүү кызматы аркылуу жардам алууга болот.

• Республикалык кан аркылуу жугуучу вирустук инфекцияларды жана адамдын иммундук жетишсиздик вирусун көзөмөлдөө борборунун дареги: Бишкек ш., көч. Логвиненко, 8;
• Телефон аркылуу маалымат: +996 312 30 07 53.